CINEMATEK, Brussel

Dimanche was bedoeld als didactische film waarin “het probleem van de vrije tijd” geadresseerd zou worden. “Ik werd ontboden bij de Cinéma de l’Éducation Nationale en de directeur zei tegen me: “We willen graag dat je een film maakt over het probleem van de vrije tijd”. Inwendig barstte ik in lachen uit. Wat is vrije tijd? Jan met de pet die niet weet wat hij op zondag moet doen? (...) Vrije tijd, dat kende ik niet. Vakantie ook niet. Men is toch altijd met vakantie. Tenzij je advocaat bent, maar dan heb je het zelf gezocht, verdomme,” liet Edmond Bernhard destijds optekenen.

Deze televisiedocumentaire over de grote Britse mijnwerkersstaking van 1984 werd niet uitgezonden door opdrachtgever ITV omdat de film “te politiek” was en de kant koos van de mijnwerkers. Had iemand écht iets anders verwacht van Loach, een van de meest politiek-geëngageerde filmmakers van zijn generatie? 

De vorig jaar overleden Wolfgang Kolb volgde filmstudies aan het INSAS in Brussel. Gedurende enkele jaren filmde hij het werk van danseres en choreografe Roxane Huilmand terwijl ze met het dansgezelschap Rosas samenwerkte. Samen met Huilmand creëerde hij onder meer Muurwerk (1987), waarin hij haar choreografie vertaalt in filmtaal.

In de Amsterdamse straat waar de Chinese fotograaf To Sang zijn fotostudio heeft, zijn vele nationaliteiten vertegenwoordigd. Er is een Surinaamse pruikenwinkel, een Koerdisch restaurant, een Chinese juwelierszaak en een Nederlandse kruidenier. Hun eigenaren besluiten hun portretten te laten maken door To Sang. Toonaangevende documentairemaker en fotograaf Johan Van der Keuken is er bij tijdens dat proces.

De Nieuw-Zeelandse kunstenaar Le(o)n(ard) Lye maakte naam met experimentele films en kinetische sculpturen. Ook deze korte film is een energieke uitbarsting, met vormen en kronkels die door het beeld dwarrelen op het ritme van Cubaanse muziek. Lye schilderde rechtstreeks op de filmrollen, zonder gebruik te maken van conventioneel camerawerk.

Johan Van der Keuken draaide De Palestijnen in 1975 in Libanon, vlak voor het uitbreken van de burgeroorlog. De film brengt een genuanceerde blik op de Israelische bezetting van Palestina. 

Pull My Daisy is een hoogstandje in improvisatie-cinema, en een kenmerkende film voor de Beat Generation. Spontaniteit was één van de stijlkenmerken van deze coutercultureauteurs en ook aan deze film kwam heel wat improvisatie te pas.

My Childhood  was de eerste van drie films die regisseur Bill Douglas baseerde op zijn eigen verarmde jeugd in het Schotse mijndorp Newcraighall. In deze wrede omgeving leert de jongen voor zichzelf te zorgen. We zien hem opgroeien van kind tot puber — boos en verbijsterd, maar ook speels, creatief en aanhankelijk

Japans videokunstenaar Toshio Matsumoto raakte vooral bekend met Funeral Parade of Roses. Atman is vooral een visuele tour-de-force: in het midden van een cirkel plaatst hij een figuur met een Hannya-masker op. Op de cirkel zet hij de camera op 480 verschillende posities. De film lijkt vol te zitten met zooms en pans maar die zijn enkel  het gevolg van de verschillende cameraposities en een slimme montage. 

Schrijfster en poeet Abigail Child is al sinds de jaren 80 een spilfiguur van de Amerikaanse experimentele cinema. Ze is een pionier op het gebied van montage. Haar wisselwerking tussen geluid en beeld leidt in de woorden van L.A. Weekly tot “briljant opwindend werk”, dat gevestigde normen rond vertelling en gender onderzoekt. 

Nishikawa’s analoge films verkennen vaak het proces van filmmaken zelf. Light, Noise Smoke and Light, Noise, Smoke toont een bedrieglijk complex samenspel tussen opnames van vuurwerk tijdens een zomerfestival en de sonische afdrukken die dezelfde beelden achterlaten op de optische soundtrack.

In haar films parodieert de Duitse regisseur en fotograaf Ulrike Ottinger cinema-conventies, op zoek naar nieuwe vormen van visueel genot. Daarbij daagt ze de positie van de toeschouwer steeds uit. Veel van haar zeer gestileerde films bevatten ook fantastische elementen.

Marcel Duchamp had als schilder, beeldhouwer en schrijver een enorme invloed op de 20e- en 21e-eeuwe conceptuele kunst. Zijn interesse in de “vierde dimensie” blijkt uit zijn film Anémic cinéma, die bestaat uit een reeks spiralen binnen spiralen die op een zodanige manier draaien dat er een optisch effect ontstaat — een klassieker binnen de experimentele cinema.

Hoe neemt een blind kind de werkelijkheid waar? Om dat te onderzoeken verbleef Johan van der Keuken twee maanden in een gespecialiseerde instelling in Nederland. Blind kind onthult een wereld die moeilijk voor te stellen is: de eindeloze strijd van wie niet ziet om in contact te blijven met de realiteit. Via het medium film geeft Van der Keuken hun unieke wereldbeeld weer.

In 1965 filmt Johan van der Keuken zijn innemende buurmeisje Beppie terwijl ze door Amsterdam zwerft en op speelse wijze de wereld ontdekt. Met vriendinnen slentert ze door de stad en klopt te pas en te onpas bij buren aan.

Hij genoot nooit de faam van Jean-Luc Godard of François Truffaut, maar velen beschouwen Jacques Rozier als hun evenknie. In zijn tweede kortfilm, Rentrée des classes, gooit een jongetje op de eerste schooldag zijn boekentas in de rivier. Dat leidt tot een spannend avontuur. 

De rebelse filmmaker Nagasi Oshima is een van de grote meesters van de naoorlogse Japanse cinema en een van de meest politiek geëngageerde kunstenaars van zijn generatie. Diary of Yunbogi is een etherische montage van stilstaande beelden met een donkere, sombere ondertoon, gebaseerd op foto’s die Oshima nam tijdens een reis naar Zuid-Korea in 1965.

Jean Vigo stond mee aan de bakermat van wat later de Franse nouvelle vague werd. Voor Zéro de conduite put hij uitgebreid uit eigen ervaringen op kostscholen en de film weerspiegelt dan ook zijn anarchistische kijk op zijn kindertijd door surrealistische daden van rebellie te schetsen in een repressieve onderwijsinstelling.

Crossing the Great Sagrada bestaat bijna uitsluitend uit outtakes van reisverslagen. De titel is een woordspeling op Crossing the Great Sahara, één van de populaire reisfilms uit de jaren 1920 die vaak “andere culturen” documenteerden vol imperiale, nationalistische en vaak racistische stereotypen.

De in Oostende geboren en getogen Belgische filmpionier Henri Storck maakte meer dan één documentaire over zijn geboortestad. In Ostende, reine des plages voorzien tijdgenoten James Ensor en Maurice Jaubert de muziek — een film over het “bijzondere geluk een Oostendenaar te zijn”.

De Amerikaanse Robert Fenz werkte als cameraman samen met onder meer Chantal Akerman en was een geëngageerde filmmaker die de avant-garde tradities lange tijd nieuw leven inblies. Zijn films, meestal gedraaid op zwart-wit 16mm, beschikken over een zeldzame energie en rusteloze schoonheid. 

De Portugese filmmaker Jorge Jácome mengt in zijn werk vaak science-fiction met documentaire elementen. In Flores moet de hele bevolking van de Azoren naar het vasteland evacueren wanneer een oncontroleerbare hortensiaplaag de eilanden overspoelt.

Kunstenaar en AIDS activist David Wojnarowicz werkt rond burgerrechten en de homoseksuele identiteit binnen de Amerikaanse populaire cultuur. Enkele jaren voor hij aan HIV overleed, maakte hij Beautiful People. De film volgt zijn mede-bandlid en vriend Jesse Hultberg, die zich opmaakt in drag en de straten van New York opgaat tot hij een rustig meertje bereikt.

Het vroege werk van de Belgische Roland Lethem is sterk beïnvloed door surrealisten als Buñuel en de Japanse cinema van Seijun Suzuki en Yoko Ono. Later worden zijn films steeds politieker en ook ecologisch beladen, al blijft een bepaalde wreedheid en pornografie nooit veraf. Vol irrationele beelden en uiteenlopende vormen van symboliek lijken Lethems films zich ergens tussen slapen en ontwaken te bevinden.

De langspeelfilms van de Belgische Dominique Loreau zijn sterk verankerd in een documentaire werkelijkheid: de acteurs spelen zichzelf en improviseren vanuit een een vooropgesteld kader, met ruimte voor toevalligheden. Ook haar korte film Zig-zags uit 1987 heeft een dergelijke methodiek.

Conceptueel kunstenaar Emily Jacir maakt films en installaties waarin ze focust op de onderdrukking van de Palestijnse bevolking. In deze intieme film, tegelijk video essay en dagboek, vraagt Jacir haar ouderlijk huis en buurt in je op te nemen, “voordat er onvermijdelijk een misdaad wordt gepleegd.”

In deze oefening in ironisch zelfbewustzijn maakt Akerman een film over het thema luiheid, om te kunnen omgaan met haar eigen uitstelgedrag. De film maakt deel uit van een collectief project waarin zeven vrouwen elk een korte film maken over één van de hoofdzonden.

De Belgische filmmaker Samy Szlingerbaum regisseerde in 1973 samen met Chantal Akerman  Le 15/8. Vervolgens maakte hij twee eigen kortfilms, waaronder deze nachtelijke Insomnies waarin hij de neonverlichting van de Belgische hoofdstad ritmisch en associatief in beeld brengt, als in een droom. Een vooral vormelijk experiment van amper negen minuten.

We krijgen nooit genoeg van Buster Keaton, The Great Stone Face uit de jaren twintig. One Week is zijn eerste onafhankelijke film (hij bracht die zelf in roulatie) en staat bol van baanbrekende stunts in en rond huizen en op ladders.  

De Georgische Mikheil Kobakhidze verzette zich in zijn oeuvre vaak tegen de ideologie van de Sovjet-Unie. Umbrella lijkt op het eerste gezicht vederlicht: een spoorwegmedewerker leeft gelukkig samen met zijn geliefde, tot een paraplu komt aanvliegen en het realistische een surrealistische toets krijgt.

Su Friedrich, een pionier binnen de Amerikaanse avant-garde cinema, schrijft, regisseert en monteert al haar films zelf. Die zijn vaak een mix van het persoonlijke en het politieke, gaande van home movies tot video-interviews en meer klassieke verhalen.  

Barbara Hammer is een pionier binnen de lesbische cinema. In haar ruim vijftigjarige carrière maakte ze zowel klassieke als meer experimentele films waarin vaak genderrollen en vrouwenrelaties centraal staan.

Le Coup du berger is allicht Jacques Rivette’s bekendste kortfilm, en met reden: de strakke cameravoering brengt een intrigerende en mysterieuze romance in beeld. Door sommige historici gezien als één van de eerste films van de Franse Nouvelle Vague.

Mike komt weer thuis in Genk. Hij probeert zijn plaats te zoeken binnen de sociale dynamieken van zijn familie en vrienden. Het mijnlandschap in Genk zorgt voor ongewone mogelijkheden. In een postindustriële mijnstad onderzoekt de film masculiene dynamieken in een arbeidersfamilie. Terril beweegt tussen deze sociale codes en het landschap waarin ze zich manifesteren.

Scorpio Rising is misschien wel Kenneth Angers bekendste werk. Op de beats van jaren zestig popmuziek volgt de film een groepje bikers en exploreert thema’s zoals het occulte, homoseksualiteit en nazisme. Ook het idoliseren van rebellerende publieke figuren als James Dean en Marlon Brando staat centraal.

Deze korte Franse film staat hoog aangeschreven in menige versies van de filmgeschiedenis. Dit allereerste wapenfeit van de Spaanse surrealist Luis Buñuel schreef hij samen met Salvador Dalí, gebaseerd op hun eigen dromen.

Het mysterie van het filmproces is een cruciaal element in Robert Beavers’ artistieke signatuur. Winged Dialogue is kenmerkend voor veel van zijn films: tegelijk lyrisch en rigoreus, sensueel en complex. Mediterrane steden en landschappen en hun culturele tradities onthullen diepere persoonlijke en esthetische thema’s. De seksualiteit van het lichaam en de zuiverheid van de ziel komen gloeiend mooi samen.

Nachtvlinders is de enige film ooit die volledig werd uitgevoerd in Servaisgrafie, een techniek die live-action en animatie met elkaar versmelt. Wijlen Raoul Servais, een sleutelfiguur in de geschiedenis van de Belgische animatie, experimenteerde eerder al met deze stijl in zijn film Harpya.

Een documentaire over schoonheidsspecialiste DiAna DiAna die haar schoonheidssalon in South Carolina heeft omgevormd tot een infocentrum over AIDS en veilige seks.

Een jonge vrouw probeert haar verloofde ervan te overtuigen niet op zee te gaan, maar de jongen negeert haar en vertrekt. Al snel steekt er een storm op. Het meisje probeert verwoed zijn lot te achterhalen.

Een dromerige meditatie over kunst en politiek in de laatste jaren van de Koude Oorlog.

Een kinderstem draagt Lewis Carrolls Jabberwocky voor terwijl verschillende voorwerpen, zoals speelgoed en poppen, uit elkaar vallen en enkele scènes uitbeelden.

Een gedetailleerd verslag van een mislukte bankoverval. Een single take waarbij meer dan negentig mensen een nauwgezette choreografie uitvoeren voor de camera, gebaseerd op waargebeurde feiten die plaatsvonden in Stockholm in 2006.

Afrikaanse migranten in Parijs praten over het dagelijks leven en racisme op de arbeids- en huizenmarkt.

De allereerste film van Jean Vigo. De stille documentaire toont de inwoners van Nice in hun dagelijkse routines, en de heersende sociale ongelijkheden.

In Dominique Loreau’s allereerste (kort)film zwerft een vrouw door de straten van Brussel, in afwachting van een vertrek naar de tropen met een man die ze toevallig heeft ontmoet op café.