Sommige films gaan over zulke verwoestende en grimmige realiteiten dat we moeite hebben erover te spreken. Sommige trauma’s zijn zo diep dat het onmogelijk is ze in woorden te vatten. Maar wanneer de slachtoffers het zwijgen wordt opgelegd, dan is het tegelijk nodig dat iemand namens hen durft te spreken en beelden durft maken. Dit zorgt op zijn beurt voor nog meer morele dilemma’s: wie heeft het recht om over de slachtoffers te praten? Hoe kan film hun verhalen op een juiste en waardige manier weergeven?

Dit web van delicate gevoeligheden kleeft ook rond Houses With Small Windows van Bülent Öztürk. De film brengt een eenvoudig maar verontrustend verhaal uit de Zuidoostelijke regio van Turkije, waar de Koerdische filmmaker zelf is geboren. De titel van de film dient als een topografisch referentiepunt. Het is dit huis dat een vrouw kan verlaten, maar dan wordt ze vermoord. Of ze kiest voor overleven, in een zelfgekozen gevangenschap. Öztürk benadert deze of-of-situatie op een eerder sombere manier en hanteert hierbij een cyclische structuur die twee verhalen verbindt. Het lot van zowel een jonge vrouw als een klein meisje worden telkens op wrede wijze bepaald door mannen.

Dilan verliet als jonge vrouw haar huis om te proeven van verboden vruchten: de liefde en een vrij leven. Goed wetende dat in haar omgeving de vrijheid van een vrouw gelijkstaat aan schaamte en oneer, gaat ze een affaire aan met een man uit een naburig dorp. Wanneer Dilans gezicht voor het eerst in de spiegel verschijnt, draagt het de tragische sporen van een gelaten berusting in wat haar te wachten staat. Haar moeder weet het ook, wanneer ze haar komt troosten en beweert dat haar broers gekomen zijn om haar te vergeven. Wanneer de broers Dilan meenemen naar een uitgestrekte, lege plek, weten wij het evengoed. Voor haar volgt geen vergiffenis maar een wrede en onrechtvaardige dood. De film gaat echter een stap verder dan het bewustmaken van deze schokkende realiteit door de kijker in de ongemakkelijke positie te plaatsen van stille getuige die, zoals zovelen in dit land, niet in staat is om actie te ondernemen.

In een plaats waar familie-eer het allerhoogste is, worden leven en dood handelswaar en zijn mensen louter producten. Schulden worden betaald met het bloed van slachtoffers en de tranen van uiteengerukte families. Houses With Small Windows leidt ons echter niet recht naar een dramatische climax, maar volgt een ethiek van representatie. De gewelddadige, sensationele aspecten van eerwraak zijn in de film niet het belangrijkste. Vanuit een vorm van respect voor de vrouwen die hun hele leven ongezien en ongehoord blijven, legt de film ons het volgende dilemma voor: moeten we het onvermijdelijke in beeld brengen en dus ook zien gebeuren?

Met elk aspect van zijn camerawerk (belichting, kadrering, standpunt) vermijdt de filmmaker te vervallen in een misplaatst formalisme dat zijn onderwerp zou overschaduwen. In zekere zin probeert hij zijn blik als auteur zelfs te verhullen. Maar hoewel Öztürks aanpak elk auteurs-element lijkt te schuwen — wat paradoxaal genoeg een stijl op zich wordt — verschijnt de regisseur zelf alsnog in beeld, wanneer hij op het einde de film opdraagt aan zijn moeder. Net als Emine, het meisje uit de film, werd Öztürks moeder aan een ander gezin afgestaan toen ze nog klein was. De film is een eerbetoon aan haar en aan de duizenden andere vrouwen die een dergelijke ervaring hebben meegemaakt. In dit opzicht onderneemt Öztürk een uitdagende poging om namens zijn moeder en indirect namens andere vrouwen te spreken. En wanneer een man het verhaal van een vrouw vertelt, is het onmogelijk het genderspecifieke aspect van de boodschap over het hoofd te zien.

Öztürk probeert aan deze zware verantwoordelijkheid te voldoen met zijn discrete, elliptische vertelling en een keuze voor onopvallende, bijna naturalistische beelden. Of hij hierin slaagt, is maar de vraag. Te midden van al deze ingetogen beelden springt er één bijzonder hartverscheurend beeld uit, tevens het eindbeeld van de film. Het is als het ware een non-beeld dat niets anders toont dan de overweldigende duisternis die de kleine Emine omhult nadat ze aan een ander gezin werd gegeven — een beklijvende herinnering aan de wrede dagelijkse realiteit van deze jonge vrouwen. Geconfronteerd met deze duisternis kun je niet anders dan hopen dat er een paar kleine ramen zijn die wat licht binnenlaten. Ook al weten we dat het de gruwel niet helemaal zal verdrijven, toch kunnen enkele zwakke lichtstralen ons helpen een glimp op te vangen van een andere toekomst.