Een zondag in Brussel, daarbij stellen we ons graag een wandeling met vrienden in het Ter Kamerenbos voor. Een terrasje aan Parvis of Saint-Catherine (cinq-quat’, 5-4 voor de ketjes), de Zuidmarkt, tramhangen van Merode naar Tervuren, een museumbezoek in de Marollen, overpriced frieten aan Jourdan. Kortom, activiteiten die een modicum aan gezelligheid oproepen of de Rik Torfsen van de wereld aanzetten tot het boetseren van pseudo-poëtische tweets over Schoonheid.

Bij een film over zo’n zondag verwachten we derhalve een zekere lyriek: serene of jazzy assemblages van kuierende drommen mensen, zoals in de stadssymfonieën uit de jaren twintig en dertig. Een relaxte sfeer, alsof de tijd even is stilgezet. Wordt zondag ten slotte niet als een dag van rust en dus onbekommerdheid gezien? Toen de Belgische cineast Edmond Bernhard in 1963 door het ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur gevraagd werd om een kortfilm te draaien over het "probleem van vrijetijdsbesteding" rezen gelijkaardige beelden in ’s mans geest op, weliswaar geplaagd door een luguber gevoel van lethargie. Zoveel jaren later blijkt zijn Dimanche een waardige tijdgenoot van Antonioni’s L’avventura.

Na een omineuze openingssequentie waarin een boot door het Brusselse kanaal vaart, scheurt Bernhard de film bombastisch open met een gongslag. De ontzagwekkende iguanodons van Bernissart, statig gefilmd uit kikvorsperspectief, werpen een macaber schaduwspel op een licht gewelfd plafond. De gong galmt verpletterend verder, tot het ongemakkelijke gekraak van de leren schoenen van een conciërge, die traag door de lege corridors van het Museum voor Natuurwetenschappen schrijdt, de betovering breekt. De man slaat de hoek om, langs een ‘opgezette’ gorilla die tevoorschijn komt tussen de bamboe – voor eeuwig bevroren in een bokaal met artificieel licht in idem pose. Tijdens de film zal Bernhard af en toe terugkeren naar dat museum zonder bezoekers, naar (de replica’s van) de skeletten. Zo wordt een wereld van fossielen letterlijk doorheen de ‘onze’ geweven, totdat er geen verschillen meer duidelijk zijn. Bernhard richt zijn camera op de leegte en verveling en ridiculiseert zo het concept van ‘vrije tijd’; hij ziet enkel dode tijd.

Geen melancholisch gekuier dus. Integendeel, Dimanche lijkt meer op een provocatie. Zelfs als het dat niet is kunnen we er niet omheen dat de cineast uit is op verontrusting. De vele thrillerelementen spreken voor zich. Met een visuele flair schatplichtig en evenwaardig aan F.W. Murnau en Jacques Tourneur vangt Bernhard de Belgische hoofdstad in strakke beeldcomposities en spannende dolly shots. Kinderen die verstoppertje spelen in een bouwwerf veranderen door Fernand Schirrens gejaagde xylofoongejengel plots in verdachte film noir-personages. Wat later worden we door een gelijkaardige kracht overvallen, wanneer we een koppel in het Zoniënwoud op afstand schaduwen – steeds met die akelige percussie op de geluidsband. Louis Aragons sleutelessay Du décor (1918) indachtig zien we hoe de regisseur, deze pessimistische flaneur, een reeks van triviale stadsobservaties een dreigend, raadselachtig aura meegeeft. Toch bereikt hij dit resultaat niet via goedkope kunstgrepen of sterk bestudeerde constructies. Bernhard gaat te werk als een intuïtieve cineast wiens werkwijze moeilijk gereduceerd kan worden tot een aaneenschakeling van simpele formules: uit alles blijkt dat zijn benadering tot cinema er een is van ambivalenties en impressies. Textuur, vorm en ruimte staan centraal, eerder dan conceptuele overwegingen.

Bernhard registreert in Dimanche gevangenschap. Zondagen worden afgebeeld als een doodgeboren kind, een traliewerk van tijd waaruit we niet ontsnappen kunnen. Niet toevallig zien we dat vastzitten in een loop: een zwerm vogels cirkelt onheilspellend rond een kerk, aangeschoten koppels tollen op de dansvloer en een jonge gast met een speelgoedboot op zijn bagagedrager draait alsmaar rondjes op zijn fiets. Hij lijkt de enige die kan ontsnappen, voor er abrupt wordt weggeknipt. Misschien dat een Budd Boetticher-western soelaas biedt. Als we tenminste niet voor eeuwig verstarren in de lange rij voor Cinéma Aventure.